بدگمانی بين مسلمانان

إن الحمد لله نحمده ونستعينه ونستغفره ونعوذ بالله من شرور أنفسنا وسيئات أعمالنا من يهده الله فهو المهتد ومن يضلل فلا هادى له وأشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له وأشهد أن محمدا عبده ورسوله .

ﭧ ﭨ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاتِهِ وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ 102 ) [آل عمران: 102]

( يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا 1 ) [النساء: 1]

( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلًا سَدِيدًا70 يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمَالَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَمَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ فَازَ فَوْزًا عَظِيمًا 71 ) [الأحزاب:70 - 71]

برادران گرامی انسان از همان روزي که پا به عرصه وجود گذاشت و در پي شناخت خود بوده وهست وخواهد بود وچون الله اين نياز انسان را مي شناخت و از همان آغاز خلقت و فطرتي در او قرار داد تا بوسيله آن به رستگاري برسد. ولي اين فطرت نياز به پرورش وتربيت صحيح داشت از اينرو الله متعال اديان را براي انسانها به ارمغان آورد.

چرخه ی حيات همچنان مي گذشت واديان وپيامبران الهي _علیهم السلام_ يکي پس از ديگري مي آمدند تا کار به جايي رسيد که مي بايست آخرين پيامبر براي ابلاغ آخرين وکامل ترين دين ظهور مي کرد وبايد بشريت و در عبوديت به اوج کمال ميرسيد.

رسيدن به اوج کمال عبوديت وبندگي نياز به قلبي پاک و صاف وصادق داشت که مي بايست زمينه اي براي فرود آمدن ايمان در آن باشد. ولي قلبهاي آدميان آن روزگار به دليل بت پرستي وگم کردن اصل خويش دچار ظلمت جهل وبي ديني شده وانسانها دچار انحطاط وسرنگوني شديدي از حيث روحي و رواني واخلاقي شده بودند .

ناگهان الله از ميان همين اقوام جاهل وبدوي و انساني والامقام وشايسته برگزيد و انساني که بعداً تبديل به برترين وشايسته ترين مخلوق الله گرديد و انساني که ازهمه لحاظ به کمال رسيده بود و شخصیتی که برای ما حتي از پدر ومادر نيز دلسوزتر از دايه نسبت به نوزاد مهربانتر وازخود انسان به انسان نزديکتر بود وآن کسي جز محمد بن عبدالله نبود كه به پيامبري برگزيده شد وقرآن بر او نازل گرديد و دعوت شروع شد و اصلاح و تزکيه و تقوي و تربيت و نصيحت و هدايت و نور و جوانمردي و صداقت و پاکي و احترام و نيکي وصدها خصال نيك ديگر و دوباره معنا پيدا کردند انسان از انحطاط وگمراهي و پا به عرصهي حياتي جديد گذاشت.

فطرتها بيدار شدند و قلبها رو به پاک شدن حرکت کردند و دلها به همديگر نزديکتر شد وتقوي که بزرگترين ثمره ی ايمان است و در قلبهاريشه دوانيد ودوباره چراغ نور وهدايت و شعله ور گرديد و انسان دوباره به چرخه حيات واقعيش بازگشت وبه سير زندگي ادامه داد.

اما شيطان هميشه با وسوسه هايش در کمين انسان ودر صدد تغيير فطرت انسان ودر صدد کاشتن تخم کفر وبي ديني در قلبها می باشد وبه همین سبب مبارزه مستمر انسان با شيطان از سر گرفته شد واين كشمكش ومبارزه تا قیامت ادامه خواهد داشت.

مومنان گرامی یکی از مهمترین دست آوردهای شیطان ونفس سرکش انسان سوءظن وبدبینی است. بدبینی ومنفی نگری وسوء ظن یکی از رذایل اخلاقی وصفات روانی بد می باشد وبا اثر بدی که روی خود شخص واطرافیانش می گذارد و نه تنها از نظر اسلام گناه محسوب می شود؛ بلکه زندگی را در کام انسان تلخ وغیر قابل تحمل می کند.

ما در تعامل متقابل با دیگران هستیم؛ اگر خوب درباره آن ها فکر کنیم و آن ها نیز با ما خوب خواهند بود واگر بد درباره آن ها گمان کنیم و آن ها نیز با ما بد خواهند بود. از جانبی دیگر ما هرگز حق نداریم درباره الله متعال و بدبین ومنفی نگر باشیم واگر غیر از آن باشد و هستی در برابر ما تیره وتار می شود. افراد بدبین ومنفی نگر حتی با خود نیز مشکل دارند وبه زمین وزمان بد وبیرا می گویند: «دنیا با انسان معامله متقابل می کند و اگر بخندید به روی شما می خندد واگر چین بر ابرو اندازید و او هم مقابل شما و ابرو در هم می کشد. اگر مهربان وصمیمی باشید و در اطراف خود مردمی را می بینید که همه شما را دوست می دارند ودر گنجینه دلها را به رویتان باز می کنند.

برادران وخواهران گرامی و سوءظن انسان را به تجسس در حال دیگران وامیدارد و تجسس سرچشمه غیبت وكم كم موجب می شود كه آبروی انسانی و به خطر بیفتد. در حقیقت گمان بد عاملی است برای جستجوگری وجستجوگری عاملی برای كشف اسرار ورازهای نهانی مردم است. اگر اجازه داده شود هر كس به جستجوگری درباره دیگران برخیزد حیثیت وآبروی مردم بر باد می رود واسلام هرگز اجازه چنین كاری را نمی دهد. الله متعال در این باره می فرماید: ( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا أَيُحِبُّ ) [الحجرات: 12] ترجمه: اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد از بسيارى از گمانها بپرهيزيد كه پاره‏اى از گمانها و گناه است وجاسوسى مكنيد وبعضى از شما غيبت بعضى نكند.

رسول گرامی اسلام نیز در این باره ما را بی بهره نگذاشته ودر سخنانی بسیار آموزنده وتربوی ما را از بیماریهای قلبی که سرمنشا بسیاری از آنها سوءظن می باشد بازداشته ومی فرمایند:

«إِيَّاكُمْ وَالظَّنَّ و فَإِنَّ الظَّنَّ أَكْذَبُ الْحَدِيثِ و وَلَا تَحَسَّسُوا و وَلَا تَجَسَّسُوا و وَلَا تَحَاسَدُوا و وَلَا تَدَابَرُوا و وَلَا تَبَاغَضُوا و وَكُونُوا عِبَادَ اللَّهِ إِخْوَانًا» . (رواه البخاری ومسلم)

ترجمه : شما را از ظن وگمان (سوءظن وبدبینی) بر حذر میدارم زیرا ظن وگمان دروغترین سخن بشمار میرود و وهرگز در پی یافتن عیوب دیگران نباشید وتجسس نکنید وبه یکدیگر حسادت نورزید وبه همدیگر پشت نکنید (از هم ناراحت ودلگیر نشوید) وبندگی الله را پیشه کنید در حالیکه با یکدیگر برادر (و مهربان) هستید.

برادران مومن! سوءظن بزرگترین مانع همكاریهای اجتماعی واتحاد وبهم پیوستگی دلهاست و وانسان را به زندگی فردی و گوشه گیری و انزوا وتك روی ومفاسد ناشی از این صفات می كشاند و سوءظن نمی گذارد كه انسان به دیگری اعتماد كند وپایه همكاری با او را بریزد وبا كمك او به حل مشكلات بشتابد. بدبینی سرچشمه عداوتها و وگاهی مایه اصلی جنگها ونزاعهای خونین می شود. چه بسیار خانواده ها كه بر اثر بدبینی از هم متلاشی شده وچه بسیار رجال لایق وباشخصیت كه با یك گمان بد در حق آنها و تسلیم مرگ گردیده اند و وگاهی گمان بد آتش جنگهای بزرگی را روشن ساخته است.

همچنین سوءظن و محبت ودوستی را خاموش ونفاق ودورویی را در میان دوستان پرورش می دهد و زیرا چنین كسی در ظاهر ناچار است تظاهر به دوستی با رفقای خود كند در حالی كه در باطن چنبن نیست ونسبت به آنها بدبین می باشد وهمین طرز رفتار موجب پرورش روح نفاق ودورویی در او خواهد گردید وبه همین سبب رسول گرامی اسلام آنرا «اکذب الحدیث» نامیده است.

بدبینی سرچشمه ناراحتی روح وعذاب جسم واضطراب ونگرانی خاطر است. افراد بدبین غالباً ناراحتند و وبر اساس توهماتی كه درباره اشخاص وحوادث دارند فوق العاده رنج می برند.

آنها از معاشرت با افراد كه یكی از وسایل عادی ومؤثر نشاط روحی است گریزانند زیرا كلمات یا كارهای مردم را مثلاً گوشه ها ونیشهایی برای خود فرض می كنند. از درددل كه وسیله مفیدی برای تخفیف آلام وناراحتیها است می ترسند و زیرا ممكن است موجب افشای اسرار آنها ویا مشكلات دیگری گردد! وبه همین دلیل غالباً افسرده و بی نشاط وغمگین هستند و وتدریجاً به صورت یك موجود معطل وبی فایده در می آیند.

افراد بدبین از صفای روح غالباً بی بهره اند زیرا همیشه در دل خود مشغول به غیبت افراد دیگرند وبه همین ملاحظه بعضی از علمای اخلاق و سوءظن را به عنوان « غیبت با قلب » عنوان نموده اند وهمانگونه که قبلا اشاره کردیم چه بسا این آفت خود منشاء بسیاری از بیماریهای قلبی دیگر همانند غیبت وحسد میگردد.

بارك الله لي ولكم في القرآن العظيم ونفعني وإياكم بما فيه من الآيات والذكر الحكيم و أقول قولي هذا و وأستغفر الله لي ولكم و فاستغفروه إنه هو الغفور الرحيم.

الحمد لله منزل الكتاب و هدى وذكرى لأولي الألباب و والصلاة والسلام على نبينا محمد المفضل على البشر بجوامع الخطاب و وعلى آله المطهرين والأصحاب.

وأشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له و وأشهد أن محمداً عبده ورسوله شهادة تنجي صاحبها يوم الحساب.

اما بعد : مومنان نمازگزار تقوای الله را در پیش گرفته ونسبت به برادران وخواهران خود حسن نیت داشته باشید وهرگز به شیطان اجازه ندهید تا دلهای پاک شما را با دردهای خانمانسوزی همچون بدبینی (سوءظن) وحسد وکینه و... بیمار گرداند.

برادران عزیز !دین مبین اسلام دین میانه روی است وافراط وتفريط هرگز مورد پسند اسلام نيست وآنچه در این دین بر آن تاکيد شده رعايت اعتدال است و آن هم در همه زمينه ها.

اصولا در معناي عدل گفته اند که عدل عبارتست از "وضع الشي ء في مکانه" يعني عدل قرار دادن هر چيز در جاي خود است. پس هر چيزي که از جاي خود وزمان خود وحد خود خارج شد يعني از حدود عدل عبور نموده است.

در مسئله خوش بيني يا سوء ظن نيز و انسان بايد از افراط وتفريط بپرهيزد. يعني نه آنچنان خوش بين باشد که به راحتی فریب دیگران را بخورد ویا دچار شکست وانحراف گردد و ونه آنقدر بدبين باشد که به انسانهای مومن بدون دلیل قانع کننده ای و سوء ظن داشته باشد که این بدبینی مقدمه ای برای کینه ودشمنی وحسادت و.. گردد.

دوستان عزیز وگرامی! ممکن است گفته شود که گمان خوب یا بد یا به اصطلاح مثبتنگری یا منفینگری امری اختیاری نیست بنابراین چگونه میتوان از آن جلوگیری کرد؟ در همین راستا توصیاتی از سوی علمای اخلاق بیان گردیده که به اختصار عبارتند از:

۱) چنانکه اشاره شد منظور از نهی از سوءظن و نهی از ترتیب اثردادن به آن است یعنی هرگاه گمان بدی نسبت به شخصی مسلمان در ذهن پیدا شد در عمل نباید کوچکترین اعتنایی به آن کرد و یعنی نحوه تعامل خود را تغییر ندهیم. بنابراین آنچه گناه است ترتیب اثر دادن به گمان بد میباشد.

۲) انسان میتواند با تفکر روی مسائل مختلف گمان بد را در بسیاری از موارد از خود دور سازد و به این ترتیب که در راههای حمل قول یا فعل بر صحت بیندیشد واحتمالات صحیحی را که در مورد آن عمل وجود دارد در ذهن خود مجسم سازد وکمکم بر گمان بد غلبه کند بنابراین گمان بد چیزی نیست که همیشه از اختیار آدمی بیرون باشد.

۳) پرهیز از همنشینی با افراد ناپاک وناسالم ونامتعادل و زیرا انسان بر اثر همنشینی با آنها از ویژگیهای اخلاقی ایشان تأثیر می پذیرد وکمکم به افراد خوبی که با او همرنگ وهمعقیده نیستند بدبین میشود.

۴) کنترل مجاری ادراکات و چرا که قرآن کریم تمام مجاری فهم انسان را مسؤول دانسته ومیفرماید:

( وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا36 ) [الإسراء: 36]

ترجمه: وچيزى را كه بدان علم ندارى دنبال مكن زيرا گوش وچشم وقلب همه مورد پرسش واقع خواهند شد.

پس قطعاً چشم وگوش ودل همگی مسؤولند. اگر کنکاشی در علل پیدایش سوءظن داشته باشیم میبینیم که ادراکات حسی وبالاخص دیدنیها وشنیدنیهای ما در شکل دادن افکار وتخیلات ما سهم بسزایی دارند در نتیجه یکی از بهترین راههای تدبیر خواستها وتسلط بیشتر بر خود وپیروزی بر خواهش نفسانی ووساوس شیطانی در مورد متهم کردن دیگران؛ مهار ادراکات وبیش از همه مهار چشم وگوش است مانند پرهیز از گوش دادن به سخنان پنهانی دیگران وپاس داشت حریم خصوصی آنها.

۵) توجه به آثار بد منفی نگری وسوء ظن ودقت در آیات واحادیثی که سوء ظن را تقبیح کرده وبه حسن ظن تشویق نمودهاند.

شایان ذکر است که هیچکس نباید کاری کند که مردم به او سوء ظن پیدا کنند.

وسخن پایانی اینکه از بارزترین نشانههای نابسامانی روحی وروانی سوء ظن وبدگمانی است همچنانکه در حدیث صحیح به روایت امام مسلم از پیامبر آمده است که فرمودند: «اياكم والظن فإن الظن أکذب الحديث» از ظن وگمان پرهیز کنید زیرا که ظن وگمان دروغ ترین سخنان است.

هذا واللهمَّ صلِّ وسلِّم وبارِك على عبدِك ورسولِك مُحمّد و وارْضَ اللهمَّ عن خلفاء نبيك الرّاشدين الأئمة الهداة المهديين ذوي القدر العلي والفخر الجلي ساداتنا وأئمتنا أبي بكر وعمر وعثمان وعلي وارض اللهم عن السبطين الشهيدين سيدي شباب أهل الجنة وقرتي أعين أهل السنة الإمام أبي محمد الحسن والإمام أبي عبدالله الحسين وعن أمهما فاطمة الزهرا وعن جدتهما خديجة الكبرى وعن الصديقة بنت الصديق عائشة أم المؤمنين وعن سائر أزواج نبيك الطاهرات وعن سائر آل بيت النبي المطهرين من الدنس والأرجاس وعن عمي النبي الكريم حمزة والعباس وعن من تبعهم بإحسان الى يوم الدين.

اللهم أحينا في موالاتهم وموالاة أولياءهم ومعاداة أعدائهم وأمتنا على ملتهم واحشرنا في زمرتهم .

اللهم أعز الإسلام والمسلمين و وأذل الشرك والمشركين و ودمر أعداء الدين و واجعل اللهم هذا البلد آمناً مطمئناً وسائرَ بلاد المسلمين .

اللهم انصر من نصر الدين و اللهم انصر دينك وكتابك وسُنَّة نبيِّك - صلى الله عليه وسلم.

اللهم انصر إخواننا المسلمين في كل مكان يا حي يا قَيُّوم و اللهم انصرهم نصرًا مؤزَّرًا و وأيدهم بتأييدك و واحفظهم بحفظك يا حي يا قيوم يا ذا الجلال والإكرام.

اللهم آمنَّا في أوطاننا و وأصلح أئمتنا و وولاة أمورنا و واجعل ولايتنا فيمن خافك واتقاك و واتبع رضاك يا رب العالمين و اللهم أَبرِم لهذه الأمة أمرَ رشدٍ يَعزُّ فيه أهل طاعتك و ويُذلّ فيه أهل معصيتك و ويُؤمر فيه بالمعروف و ويُنهى فيه عن المنكر؛ إنك على كل شيء قدير.