صبر وبردباري از ايمان انسان است

الحمد لله الذي وعد الصابرين أجرهم بغير حساب و وجعل لهم العواقب الجميلة في هذه الدنيا ويوم المآب و وأشهد أن لا إله إلا الله و وحده لا شريك له و الرحيم التواب و الكريم الودود الوهاب و وأشهد أن محمدًا عبده ورسوله و الذي أنزل عليه الحكمة وفصل الخطاب و اللهم صلّ على محمد وآله وأصحابه صفوة الصفوة ولبّ اللباب وسلّم تسليمًا.

اما بعد:

ای کسانیکه ایمان آورده اید تقوای الله را پیشه کنید وبدانید که صبر وبردباری از ایمان انسان است وجایگاه صبر در ایمان انسان همانند سر در بدن وی می باشد. پس هر که از نعمت صبر بی بهره ماند از یقین وایمان نیز محروم می ماند.

توجه فراوان قرآن به صبر بهخاطر ارزش دینی واخلاقی آن است و صبر یک فضیلت اخلاقی ثانوی نیست و بلکه یک ضرورت است وترقی وتعالی وتکامل آدمی جز در سایهی آن امکانپذیر نیست. اگر صبر نباشد سعادت وخوشبختی فرد وجامعه هیچکدام میسر نیست. بدون صبر نه دین پایدار است ونه دنیا. بنابراین صبر هم یک ضرورت دنیوی است وهم یک ضرورت دینی.

صبر وظفر هر دو دوستان قدیمی اند و بر اثر صبر نوبت ظفر وپیروزی آید. جایگاه صبر در ادب فارسی معروف است وکلمات وجملات شایع در فارسی خود نشانه این اهمیت وجایگاه مهم است:

صبر تلخ است ولی ثمره شیرین دارد.

گر صبر کنی ز غوره حلوا سازی.

هر که طاوس خواهد و جور هندوستان کشد.

بیشک اهل ایمان بیشتر در معرض آزارها ومصیبتها وناخوشیها قرار میگیرند. بالطبع ضرورت صبر در این جا بیشتر خود را نشان میدهد.

زیانهای مالی وجانی و از دست دادن عزیزان ... همهی اینها لازمهاش تحمل وبردباری است. در طول تاریخ بندگان خاص الله و انبیاء وصالحان سخت مورد آزمون قرار گرفتهاند. ابلیس در برابر آدم و نمرود در برابر ابراهیم و فرعون در برابر موسی و ابوجهل در برابر محمد و... . بنا بر این طبق سنت وحکمت الهی پس از انبیاء _علیهم السلام_ سایر مؤمنان نسبت به دیگر انسانها بیشتر مورد آزمون سخت الله قرار میگیرند همانگونه که رسول گرامی اسلام می فرمایند: ( أشد الناس بلاء الأنبياء ثم الأمثل فالأمثل).

مومنان نمازگزار و صبر درخشندهترین خلق وخوی قرآنی است که در جايجای قرآن به نوعی مورد عنایت پروردگار واقع شده است. با توجه به آیات قرآنی میتوان گفت والاترین وبالاترین درجهی دینداری صبر است. وبزرگترین ویژگی اهل ایمان صبر است. وبندگان شایستهی الله به هر کجا که رسیدهاند در پرتو صبر بوده است. قرآن صبر را کلید هر نیکی ودروازهی خوشبختی دنیا وآخرت دانسته است.

الله متعال اهل صبر را نوید وبشارت می دهد ومی فرماید: (وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ 155 ) [البقرة: 155]

ترجمه: ویقینا شما را با چیزي از قبیل ترس وگرسنگی وکاهش اموال وجانها ومیوهها (محصولات وفرآوردهها وتجارت) میآزماییم وبه شکیبایان مژده بده.

( وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ حَتَّى نَعْلَمَ الْمُجَاهِدِينَ مِنْكُمْ وَالصَّابِرِينَ وَنَبْلُوَ أَخْبَارَكُمْ 31 ) [محمد: 31]

ترجمه: وحتماً شما را میآزماییم تا مجاهدان وشکیبایان از شما را شناسایی کنیم .

صبر یکی از مهمترین اسباب رستگاری انسان است. الله متعال در این رابطه می فرمایند: ( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ 200) [آل عمران: 200]

ترجمه: «ای کسانی که ایمان آوردهاید بردباری پیشه کنید وپایداری ورزید و محنت کشید وبرای جهاد آماده باشید و وتقوای الله داشته باشید باشد که رستگار شوید».

الله سبحان پاداش صابران را لامتناهی قرار داده است و آنجا که می فرماید :

( إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ 10 ) [الزمر: 10]

ترجمه: «در حقیقت بردباران پاداششان بیشمار وبه تمام داده میشود».

الله متعال امامت ورهبری در دین را به صبر وابسته ساخته است ودر این باره می فرماید: ( وَجَعَلْنَا مِنْهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا لَمَّا صَبَرُوا وَكَانُوا بِآَيَاتِنَا يُوقِنُونَ 24 ) [السجدة: 24]

ترجمه: وچون صبر وشكيبايى كردند وبه آيات ما يقين داشتند برخى از آنان را پيشوايانى قرار داديم كه به فرمان ما [مردم را] هدايت مى‏كردند.

علما ودانشمندان اسلامی از دیرباز گفته اند که : (بالصبر والیقین تنال الإمامة في الدين) يعني امامت وپیشوایی دینی با بردباری ویقین قطعی بدست خواهد آمد.

الله سبحان به ما میگوید که اگر همراه با صبر تقوای الله را پیشه نمایید هرگز مکر وکید دشمنان به شما آسیب نخواهد رساند و آنجا که می فرماید:( إِنْ تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَإِنْ تُصِبْكُمْ سَيِّئَةٌ يَفْرَحُوا بِهَا وَإِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا لَا يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئًا إِنَّ اللَّهَ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ 120) [آل عمران: 120]

ترجمه: اگر به شما خوشى رسد آنان را بدحال مى‏كند واگر به شما گزندى رسد بدان شاد مى‏شوند واگر صبر كنيد وپرهيزگارى نماييد نيرنگشان هيچ زيانى به شما نمى‏رساند يقينا الله به آنچه مى‏كنند احاطه دارد.

برادران گرامی مشاهده کردیم که الله متعال چگونه ما را بر صبر وبردباری تشویق نموده وچه پاداشهایی را برای صابران قرارداده است. حال بنگریم که علما ودانشمندان این صبر را چگونه تعریف وتفسیر نموده اند. در مصباح منیر و واژهی (الصبر) به معنی نگهداشتن خویشتن از دلنگرانی آمده است اما کلمه صبر در اصطلاح یعنی : حفظ نفس خویش از بی تابی وکنترل زبان از شکوه وناشکری ومحافظت اعضای دیگر بدن ازاعمالی مانند: برسر وصورت زدن وگریبان دریدن وتصنع در گریه وزاری. ودر جایی دیگر آمده است که صبر به معنای "ایستادگی در هنگام ابتلا ومصیبت همراه با حسن ادب" است.

دیگری صبر را اینگونه تعریف نموده است که صبر به معنای " بی نیازی در بلا ومصیبت بدون اظهار گله وشکایت" است. وبه طور کلی دو نوع شکوه یا شکایت وجود دارد. یکی اینکه انسان به سوی الله متعال ناله وشکوه نماید که این نوع با صبر هیچگونه مغایرتی ندارد همانند قول پیامبر یعقوب هنگامی که فرمود: ( قَالَ إِنَّمَا أَشْكُو بَثِّي وَحُزْنِي إِلَى اللَّهِ وَأَعْلَمُ مِنَ اللَّهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ 86 ) [يوسف: 86]

گفت من شكايت غم واندوه خود را پيش الله مى‏برم واز [لطف وعنايت] پروردگار چيزى مى‏دانم كه شما نمى‏دانيد.

با وجود اینکه در جای دیگر ایشان فرموده بودند: “فصبر جمیل” . یکی دیگر از انواع شكوه و گله وشکایت انسان مبتلا از قضا وقدر الهی وبلا ومصیبت است که این نوع حرام وناجایز می باشد. اما اگر شخصی بخواهد بیماری ویا ابتلا ومصیبت خود را نزد دیگری تنها بعنوان خبر واطلاع (و بدون گله وشکایت از الله وقضا وقدر) بیان نماید منافاتی با صبر نداشته و جایزمی باشد.

عزیزان نمازگزار علما ودانشمندان اسلامی از سلف تا خلف کتابهای زیادی را درمورد صبر واهمیت وانواع آن نوشته اند که بنده نیز از دست آوردهای آنها استفاده نموده وبرای شما برادران گرامی بیان میدارم.

به طور کلی علما صبر را به سه دسته تقسیم نموده اند. یکی از آنها صبر برای انجام طاعات وعبادات است و علت وجود این نوع صبراین است که نفس انسان ذاتاً از بندگی وبنده بودن گریز دارد وبه سوی آزادی بی قید وبند تمایل دارد و لذا بنده برای به جا آوردن عبادت نیازمند به صبر است. برخی عبادتها مثل نماز و انسان به خاطر کسالت وتنبلی از آن خوشش نمیآید وبرخی مثل زکات به خاطر بخیلی وبرخی هم به خاطر هر دو (بخیلی وتنبلی) از آن ناخوشایند است و همانند حج وجهاد در را ه الله.

به طور کلی مؤمن برای فرمانبری از الله متعال در سه مرحله به صبر نیاز دارد که خود این صبر کلیدی است برای اخلاص شخص در آن عبادت :

1. در حالتی که قصد عبادت دارد. صبر در این مرحله پشتوانهی این است که بنده نیتش را پاک گرداند وبا اخلاص تمام عبادت را شروع کند ونگذارد خودنمایی وریا آن را بیالاید.

2. مرحلهی دوم در زمان انجام دادن عبادت و در حالتی که مشغول به عبادت شده است. در هنگام عبادت لحظهای از الله متعال غافل نگردد واز انجام دادن آداب وسنتهای عبادت تنبلی نکند؛ یعنی تا وقتی که از عبادت فارغ نشده است به وسیلهی صبر از عواملی که باعث سستی وکاهلی میشوند خود را نگه دارد.

3. مرحلهی سوم و پس از پایان پذیرفتن عبادت. حالت سوم یعنی فراغت از عمل. در اینجا صبر این است که به خاطر جلوگیری از ریا وخودنمایی از اظهار وافشای عبادت واز هر چیزی که عمل او را باطل وتباه میکند خویشتنداری کند. کسی که بعد از صدقه دادن صبر پیشه نکرد ومنت گذاشت وآزار رساند ویا آنرا برای دیگران بازگو نمود و آن خیر را باطل کرده است.

دومین نوع از صبر و صبر در مقابل مصیبت است و مانند مرگ دوستان و نابودی ثروت و نابینایی و از بین رفتن سلامتی ومصیبتهای دیگر. صبر بر این گونه مسایل بالاترین مقام صبر است و زیرا پشتوانهی این صبر یقین است. پیامبراسلام فرمودهاند: (مَنْ يُرِدْ اللَّهُ بِهِ خَيْرًا يُصِبْ مِنْهُ): «رواه البخاری" «کسی که الله به او ارادهی خیر کند و او را به سختی میآزماید». صبر در برابر مردم آزاری نیز جزء این نوع صبر بشمار میرود.

سومین نوع از انواع صبر و صبر در مقابل معصیت است که مانع از ارتکاب معصیت میشود.

اما ابن قیم معتقد است که صبر از معصیت از سببهای متعددی نشأت میگیرد:

آگاهی انسان به زشت وپست بودن گناه ومعصیت

شرم از الله متعال

ارج نهادن به نعمتها واحسان الله متعال بر خویش

ترس از الله وبیم از عقوبت او

محبت وعشق به الله متعال (و این از مهمترین اسباب است).

شرافت و پاکی وفضیلت نفس

شناخت کامل به سرانجام بد گناهکار وزشتی پیآمد آن

کاستن از آرزوها در دنیا وخود را مسافر دانستن.

دوریکردن از زیادهروی در خوردن و آشامیدن وپوشش

دهمین سبب که در بر گیرندهی همهی سببهای یاد شده است: درخت تنومند ایمان در قلب است و هر چه ایمان قویتر باشد انسان کاملتر است و چنانکه هر گاه ایمان ضعیف شود و صبر هم به همراه آن ضعیف میشود.

از الله متعال رب العزت والجلال والجبروت والکمال خواهانیم که ایمان ما را با زینت صبر مزین سازد وتوفیق پایداری واستقامت در صراط المستقیم را نصیب من وشما گرداند تا در آن دنیا از زمره کسانی باشیم که از پاداش ونعمتهای بی حد ومرز الهی بهرمند می شوند.

أقول قولي هذا و وأستغفر الله لي ولكم و فاستغفروه إنه هو الغفور الرحيم.

الحمد لله رب العالمين أحمده سبحانه وأشكره و وأشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له و وأشهد أن نبينا محمدا عبد ورسوله صلى الله وسلم وبارك عليه و وعلى آله وأصحابه والتابعين لهم بإحسان إلى يوم الدين.

اما بعد و نمازگزاران گرامی تقوای الله را پیشه نمایید وهمواره از او بخواهید که ما را در زمره صابران وبردباران محشور گرداند. رسول گرامی اسلام که اسوه وقدوه ما در تمامی امور هستند در زندگی پربرکت خویش قولا وعملا نمونه کامل یک انسان صابر بودند ویاران واهل بیت ونزدیکانش را که شاگردان طراز اول مکتب وی بودند همواره بر این اخلاق وارسته تربیت می نمودند.

از سعد بی ابی وقاص روایت است که میگوید: گفتم ای رسول الله و کدام گروه از مردم سختتر آزموده میشود؟ فرمودند: (الْأَنْبِيَاءُ ثُمَّ الصَّالِحُونَ ثُمَّ الْأَمْثَلُ فَالْأَمْثَلُ مِنْ النَّاسِ يُبْتَلَى الرَّجُلُ عَلَى حَسَبِ دِينِهِ فَإِنْ كَانَ فِي دِينِهِ صَلَابَةٌ زِيدَ فِي بَلَائِهِ وَإِنْ كَانَ فِي دِينِهِ رِقَّةٌ خُفِّفَ عَنْهُ وَمَا يَزَالُ الْبَلَاءُ بِالْعَبْدِ حَتَّى يَمْشِيَ عَلَى ظَهْرِ الْأَرْضِ لَيْسَ عَلَيْهِ خَطِيئَةٌ) رواه الترمذی. ترجمه : «پیامبران و سپس صالحان وسپس کسانی که بدانها شبیهترند و شخص برحسب دینداریاش آزموده میشود. پس اگر در دینداریاش پایداری وصلابت باشد در مقدار آزمون او افزوده میشود. واگر در دینداری او ضعف باشد از مقدار آزمون وی کاسته میشود وبه استمرار انسان مورد آزمایش قرار میگیرد تا اینکه در حالی بر زمین راه میرود که گناهی بر او نیست وصبرش گناهانش را پاک کرده است».

ابو یحیی صهیب بن سنان در روایتی دیگر میگوید که رسول الله میفرمایند: (عَجَبًا لِأَمْرِ الْمُؤْمِنِ إِنَّ أَمْرَهُ كُلَّهُ خَيْرٌ وَلَيْسَ ذَاكَ لِأَحَدٍ إِلَّا لِلْمُؤْمِنِ إِنْ أَصَابَتْهُ سَرَّاءُ شَكَرَ فَكَانَ خَيْرًا لَهُ وَإِنْ أَصَابَتْهُ ضَرَّاءُ صَبَرَ فَكَانَ خَيْرًا لَهُ) رواه مسلم. «شگفتا از کار مؤمن و همهی کارش خیر است و این ویژگی جز برای مؤمن حاصل نمیشود و اگر خوشی به او برسد شکر میکند که برایش خیر است واگر سختی به او برسد بردباری میکند واین نیز برایش خیر است»

از ابو عبدالله خباب بن ارت روایت شده که گفت: به پیامبر شکایت کردیم و در حالیکه او در سایهی کعبه به بُرده خویش تکیه زده بود و گفتیم: آیا برای ما طلب یاری وپیروزی نمیکنید و آیا برای ما دعا نمیکنید؟ پیامبر فرمودند: (قَدْ كَانَ مَنْ قَبْلَكُمْ يُؤْخَذُ الرَّجُلُ فَيُحْفَرُ لَهُ فِي الْأَرْضِ فَيُجْعَلُ فِيهَا فَيُجَاءُ بِالْمِنْشَارِ فَيُوضَعُ عَلَى رَأْسِهِ فَيُجْعَلُ نِصْفَيْنِ وَيُمْشَطُ بِأَمْشَاطِ الْحَدِيدِ مَا دُونَ لَحْمِهِ وَعَظْمِهِ فَمَا يَصُدُّهُ ذَلِكَ عَنْ دِينِهِ وَاللَّهِ لَيَتِمَّنَّ هَذَا الْأَمْرُ حَتَّى يَسِيرَ الرَّاكِبُ مِنْ صَنْعَاءَ إِلَى حَضْرَمَوْتَ لَا يَخَافُ إِلَّا اللَّهَ وَالذِّئْبَ عَلَى غَنَمِهِ وَلَكِنَّكُمْ تَسْتَعْجِلُونَ) رواه البخاری ومسلم.

«پیش از شما مشکلات بیشتر بود و مرد مجاهد گرفته میشد و برایش گودی میکندند واو را در آن میگذاشتند. سپس اره را میآوردند وبر سرش گذاشته میشد وسرش را دو نیم میکردند وبا شانههای آهنی بدنشان را شانه میکردند به طوری که به استخوان میرسید و با وجود این شکنجهها او از دینش دست بر نمیداشت. به الله سوگند حتماً الله این دین را به کمال خواهد رساند و طوریکه مسافر از «صنعا» به «حضرموت» برود و جز از الله وخطر گرگ بر گوسفندانش از چیزی دیگری نهراسد ولی شما عجله میکنید»

دیگر پیامبران الهی نیز همانند رسول گرامی اسلام در این راه سختیها ومصیبتهایی را متحمل شده وصبر وبردباری را پیشه نمودند تا جایی که بسیاری از آنها همانند ایوب ویعقوب زبانزد واسوه صبر وشکیبایی گشتند. واز سوی دیگر یاران گرامی رسول الله وشاگردان مکتب نبوت همانند ابوبکر وعمار وبلال وخباب وصهیب ومصعب و... در این راه سختیها وشکنجه های شدیدی را به جان خریدند وبسیاری از آنها از ارزشمندترین داشته های دنیوی خود گذشته وبا صبر وبردباری رضایت الله ورسولش را کسب نمودند.

برادر مسلمان همانگونه که این بزرگان ندای الله را لبیک گفته ونهال صبر را در نفس خویش شکوفا ساختند بر ماست که به آنها اقتدا نموده ودر تمامی شئون زندگی روزمره مان ودر برخورد با دیگران اعم از اهل وخانواده و پدر ومادر و همسر وفرزند و همسایه ودوست و همکار وکارگر و استاد ومعلم و شاگرد وزیردست و همه وهمه به این صفت پسندیده متخلق شویم وبه پیروزی ورستگاری جاودانه دست یابیم.

اللهمَّ صلِّ وسلِّم وبارِك على عبدِك ورسولِك مُحمّد و وارْضَ اللهمَّ عن خلفاء نبيك الرّاشدين الأئمة الهداة المهديين ذوي القدر العلي والفخر الجلي ساداتنا وأئمتنا أبي بكر وعمر وعثمان وعلي وارض اللهم عن السبطين الشهيدين سيدی شباب أهل الجنة وقرتی أعين أهل السنة الإمام أبي محمد الحسن والإمام أبي عبدالله الحسين وعن أمهما فاطمة الزهرا وعن جدتهما خديجة الكبرى وعن الصديقة بنت الصديق عائشة أم المؤمنين وعن سائر أزواج نبيك الطاهرات وعن سائر آل بيت النبي المطهرين من الدنس والأرجاس وعن عمي النبي الكريم حمزة والعباس وعن من تبعهم بإحسان الى يوم الدين.

اللهم أحينا في موالاتهم وموالاة أولياءهم ومعاداة أعدائهم وأمتنا على ملتهم واحشرنا في زمرتهم .

اللهم أعز الإسلام والمسلمين و وأذل الشرك والمشركين و ودمر أعداء الدين و واجعل اللهم هذا البلد آمناً مطمئناً وسائرَ بلاد المسلمين .

اللهم انصر من نصر الدين و اللهم انصر دينك وكتابك وسُنَّة نبيِّك - صلى الله عليه وسلم.

اللهم انصر إخواننا المسلمين في كل مكان يا حي يا قَيُّوم و اللهم انصرهم نصرًا مؤزَّرًا و وأيدهم بتأييدك و واحفظهم بحفظك يا حي يا قيوم يا ذا الجلال والإكرام.

اللهم آمنَّا في أوطاننا و وأصلح أئمتنا و وولاة أمورنا و واجعل ولايتنا فيمن خافك واتقاك و واتبع رضاك يا رب العالمين و اللهم أَبرِم لهذه الأمة أمرَ رشدٍ يَعزُّ فيه أهل طاعتك و ويُذلّ فيه أهل معصيتك و ويُؤمر فيه بالمعروف و ويُنهى فيه عن المنكر؛ إنك على كل شيء قدير.